Afet Sonrası Barınma: İlk Günlerden Kalıcı Yaşama Uzanan Yol

Mimarlık Akademisi
3 Eki
3 dakikada okunur

6 Şubat 2023 depremlerinin üzerinden henüz bir hafta geçmişken, acil müdahale evresi kapanmaya; zorlu bir rehabilitasyon ve yeniden yapım süreci görünmeye başladı. Kayıpların telafisi mümkün değil; ancak önümüzdeki dönem, barınma başta olmak üzere, hızlı ve sağlıklı kararlar gerektiriyor.

Zaman çizgisi: Acil barınma → Geçici yaşam → Kalıcı konut İhtiyaç: Hız, sürdürülebilirlik, bütüncül planlama Hassasiyet: Doğal yapı ve tarım alanlarına minimum müdahale

1) Acil Barınma: İlk Günlerin Kalkanı

Depremin hemen ardından amaç, insanları dış koşullardan korumak ve güven hissini yeniden kurmak.

Araçlar: Çadırlar ve konteyner türü hızlı kurulum birimleri
Zaman ufku: Genellikle haftalar (en fazla birkaç ay)
Gerçekçi çerçeve: Isı, rüzgâr/yağış koruması ve temel mahremiyet sağlanırken; uzun vadeli fiziksel, psikososyal ve sosyokültürel ihtiyaçlar sınırlı ölçüde karşılanabiliyor.

Acil birimler, iyileşmenin başlangıcı. Süre uzadıkça ihtiyaç çeşitleniyor ve yalnızca çadır/konteyner kurmak yetersiz kalıyor.

2) Geçici Yaşam Alanları: Günlük Rutinleri Geri Getirmek

İzleyen aylarda prefabrik/konteyner birimlerden oluşan geçici konutlar devreye giriyor.

İçerik: Yaşama–uyuma alanı, mutfak, banyo–WC
Altyapı: Temiz/atık su, kanalizasyon, elektrik; yükseltilmiş zemin ya da temel
Yer seçimi: Yalnız barınma değil; okul, sağlık, sosyo-kültürel alanlar, spor, ulaşım, ticaret erişimi de gözetiliyor.
Kapsayıcılık: Gelir düzeyi, araç sahipliği, engellilik, farklı ulaşım seçenekleri gibi eşitlik boyutları dikkate alınıyor.

Yaşam Servisleri : Sağlık ocağı–hastane, çocuk oyun alanları, okul/kreş, güvenlik ve yönetim birimleri, pazar/AVM ölçeğini zorlamayan yerel ticaret, atölye ve toplum merkezleri.

3) Eşzamanlı Düşünmek: Geçici ve Kalıcı Süreçler

Gerçekte, geçici ve kalıcı evreler birbirine karışıyor. Yer seçimi, plan–tasarım, uygulama ve bakım adımları eşzamanlı yürütüldüğünde; hem süre kısalıyor hem de kaynaklar daha verimli kullanılıyor.

Çevresel dikkat: Doğal doku ve tarım topraklarında en az müdahale esası.
Lojistik & finans: Üretim → taşıma (mobilizasyon) → kurulum → söküm/yeniden kullanım (de-mobilizasyon) zincirinde maliyet ve zaman yönetimi belirleyici.

4) Stratejik Yaklaşım: Geçiciden Kalıcıya Dönüşebilen Esnek Sistem

Geçici ve kalıcı süreçler aynı planlama çatısı altında ele alındığında, kurulan modüller kalıcı konuta evrilebilen bir yapıda tasarlanabiliyor.

Tasarım fikri: Depreme dayanıklı, modüler–esnek bir sistem; aile profiline göre büyüyüp küçülebilen birimler
Kazanç: Ayrı arsa, ayrı altyapı ve iki kat maliyet yerine tek zincir, tek yatırım
Dünya örneği: Onagawa (Japonya)—geçici birimlerin mahalle ölçeğinde sürdürülür yaşama dönüştüğü yaklaşım.

Mahalle Kurgusu : Konut + kamusal açık alan + toplum yapıları (atölye/eğitim, sağlık, yönetim) birlikte kurgulandığında, sosyomekânsal süreklilik güçleniyor.

5) Modüler Yapım: Zaman ve İş Gücünde Tasarruf

Hafif, deprem dayanımlı, şantiyede hızlı montaj sağlayan modüller; lojistikte esneklik ve maliyette düşüş getiriyor.

Uygulama: Tekrarlanabilir plan tipleri, standardize detaylar, geri sökülebilir bileşenler
Altyapı uyumu: Aşamalı büyüyen şebekeye tak–çalıştır bağlantılar

6) Toplumsal Bellek: Unutmamak için Mekân

Zamanla düşen farkındalık, yeni risklerin habercisi. Eğitimin sürekliliği için görsel–işitsel araçlara ihtiyaç var.

Öneri: Sembol niteliğindeki enkazların yerinde korunması ve çevresinde “deprem/afet müzeleri” kurgulanması; uygun noktalarda fay kırığı izlerinin açık hava eğitim alanına dönüştürülmesi.
Amaç: Gelecek kuşaklar için somut bir ders ve sürekli hatırlama imkânı.

Bazen tek bir yapı kalıntısı, milyonlarca kelimenin anlatabileceğinden fazlasını akılda bırakır.

Sonuç: Bir Felaketten Bütüncül Dönüşüme

Acil → geçici → kalıcı barınma zincirinin bütüncül yönetimi; risk azaltma, eşitlik ve çevresel duyarlılıkla birlikte ele alındığında, daha dirençli kentler mümkün.

Kırsal mimari için yerel dokuya saygılı, kültürü yaşatan tipolojiler öne çıkıyor.
Sınırlı finansal kaynaklar, modüler–esnek ve uzun ömürlü çözümlere yöneldiğinde gerçek karşılığını buluyor.
Kentler, betonarme blokların tekdüzeliğinden sıyrılıp açık–yeşil alanı önceleyen, erişilebilir ve afet dayanımlı bir modelle yeniden düşünülebiliyor.